Ojcze nasz, który jesteś w niebie

Książka kardynała Charles’a Journeta (1891–1975) zatytułowana Le Mal [„Zło”] i skromnie nazwana przez autora esejem teologicznym robi wrażenie siłą ducha. Wymagająca i surowa ścisłość analiz służy podejściu – z bojaźnią i drżeniem – do nieogarnionej i groźnej tajemnicy oraz uchwyceniu jej w kojącym świetle najwyższej mądrości. Wspominam o tej książce dlatego, że jej ostatni rozdział zamyka się komentarzem do modlitwy Ojcze nasz, zwięzłym i pełnym niezwykle treściwego piękna. Charles Journet nie lubił mówić o sobie; nie dlatego, jakoby nie do końca ufał swoim przyjaciołom, ale z pewnością dlatego, że w jego przekonaniu to, co dotyczyło jego osoby, było mało interesujące. Na kartach tej książki, niejako wbrew sobie i pod wpływem nagłego impulsu, unosi zasłonę skrywającą głębie jego życia wewnętrznego. Ten teolog Kościoła był wielkim przyjacielem Polski, gdzie udał się dwukrotnie: raz w przededniu wojny, drugim razem już po ustaniu wojennej zawieruchy. Rozważając prośbę „Przyjdź królestwo Twoje”, wspomina wstrząs, jakiego doznał, odwiedzając o zachodzie słońca obóz śmierci i złowieszcze piece krematoryjne na Majdanku pod Lublinem. W paru rysach, przywodzących na myśl niektóre z najbardziej dramatycznych płócien Rouaulta, jego modlitwa łączy się z „biednym, przerażonym, oszalałym wzrokiem” ofiar, z ich błaganiem, z milczeniem Boga. „I żadna odpowiedź nie przyszła. Próbuję i ja z kolei odmówić Ojcze nasz, krzyczeć za nich do Ojca, który jest w niebie, który to wszystko widział i pozostał niemy!
Jakiej głębi zaufania żąda od nas Bóg, jakiej głębi wiary w Jego Miłość!”.
Tajemnica zła – z jaką intensywnością duchową jego umysł doznawał udręki tragedią wojny światowej! – była dla Charles’a Journeta okrutnym ościeniem. Na tę krzyżującą udrękę odpowiadał, rzucając się w głębiny Modlitwy Pańskiej. Jak pisze, „Kiedy Bóg zadaje każdemu z nas w coraz bardziej rozdzierający sposób pytanie o zło, nie po to, by zachwiać naszą wiarą i ufnością, lecz po to, by je uczynić bardziej prawdziwymi, intensywnymi, pomoc w udzieleniu Mu odpowiedzi została dla nas z góry przygotowana przez Jego dobroć w słowach Ojcze nasz”.
„Próbuję i ja z kolei odmówić Ojcze nasz”: Charles
Journet przeżywał Pater noster całą swoją duszą, a była to dusza pełna ognia. (Jego miłości do Modlitwy Pańskiej odpowiadało niezwykłe wyczucie wielkości daru Eucharystii).
Nawet jeśli wygasły piece krematoryjne, to wiemy, że w innych miejscach na naszej ziemi wyrastają inne obozy śmierci; że ludzie nieustannie są poddawani torturom i wydawani na śmierć, niekiedy za pomocą bardziej dyskretnych, gdyż bardziej podstępnych środków; że śmiercionośne wojny trwają nadal, miliony dzieci padają ofiarą niedożywienia i chorób, a produkcja coraz bardziej przerażającej broni pochłania zawrotne sumy pieniędzy i wysiłek wielu mózgów. W naszych czasach pozbawionych nadziei największą pokusą jest niewątpliwie pokusa rozpaczy, gdyż wiele umysłów, zwłaszcza młodych, jest przygniecionych jakby bezmiernym ciężarem zła i cierpienia. Ale wiemy też coś innego: ta przeszkoda nie jest po to, żeby zachwiać naszą wiarą i nadzieją, lecz po to, by zapewnić im wzrost i wprowadzić nas dalej w światłość miłości Ojcze nasz.
Niniejszy tomik zawiera rozszerzony komentarz do Modlitwy Pańskiej, będący owocem kaznodziejstwa. Co roku bowiem, w latach 1939–1974, Charles Journet miał zwyczaj wygłaszać rekolekcje skierowane do słuchaczy świeckich. Tekst tych rekolekcji, w formie stenogramu lub nagrania, był starannie i wiernie spisywany, pierwotnie z przeznaczeniem dla wąskiego kręgu odbiorców. Bardzo szybko jednak broszury znajdowały się w coraz szerszym obiegu. Autor nie czytał ich ponownie, ale zezwolił na ich rozpowszechnianie w formie kserokopii.
Rekolekcje te mają charakter doktrynalny i duchowy, doktryna jest bowiem koniecznym fundamentem życia duchowego. Zresztą ten teolog Kościoła sam żył intensywnie tą doktryną, tak, że rozdawał ją jako żywe słowo, jednocześnie wibrujące i kojące. Do tego dochodzi wielki dar pedagogiczny; będąc kaznodzieją bardzo wrażliwym na piękno i na dzieła sztuki, umiał znaleźć oświecający obraz, który otwiera dostęp do zrozumienia. I wreszcie – szkoła wielkiej teologii znalazła przedłużenie w szkole wielkich autorów duchowości: najczęściej cytowani są Katarzyna ze Sieny, Jan od Krzyża, Maria od Wcielenia.
Rekolekcje o Modlitwie Pańskiej zostały wygłoszone w 1947 roku, czyli czterdzieści lat przed publikacją niniejszej książki. Nie uznaliśmy za konieczne, aby przystosować tekst do bieżącej, aktualnej sytuacji, gdyż czytelnik bez trudu zrobi to sam.
Tekst bardzo uważnie przejrzeli Dom Jean Deshusses OSB z opactwa Hautecombe oraz Christiane Brazzola, którą wkrótce po ukończeniu tej pracy Bóg powołał do siebie. Obydwoje dobrze znali Kardynała i nie ulega wątpliwości, że pieczołowicie respektowali jego myśl; naniesione poprawki dotyczą kwestii stylistycznych i zostały ograniczone do minimum, tam, gdzie przejście od języka mówionego do pisanego naprawdę tego wymagało.
Do tekstu rekolekcji dodaliśmy medytację na temat Ojcze nasz, wygłoszoną w radio 22 października 1939 roku; jej tekst został opublikowany w „Nova et Vetera” 4 (1939).
Mamy nadzieję, że słowa wielkiego teologa i wielkiego człowieka ducha, jakim był Charles Journet, pomogą wielu ludziom wejść głębiej w przestrzeń ewangelicznej miłości.

Georges Cottier OP