Mistyka czysta i pełna. Duchowość św. Rafała Kalinowskiego

1. Moje spotkanie ze św. Rafałem Kalinowskim

Moje pierwsze spotkanie ze św. Rafałem Kalinowskim miało miejsce podczas nowicjatu w Czernej koło Krzeszowic, gdzie był niegdyś przeorem, gdzie został pochowany i gdzie specjalnie dla niego powstała kaplica z jego doczesnymi szczątkami. Kaplica i sarkofag są nieco późniejsze, związane z jego beatyfikacją w 1983 roku. W czasie mojego nowicjatu jego relikwie znajdowały się jeszcze w kaplicy poświęconej św. Janowi od Krzyża, zaraz przy wejściu do kościoła naprzeciw obecnej kaplicy św. Rafała. Moją uwagę zwrócił wówczas fakt, że wierni wyskrobywali tynk ze ściany tymczasowego pochówku, traktując go jako relikwie. Domyślam się, że wcześniej brano ziemię z jego grobu, który znajdował się na przyklasztornym cmentarzu. To wyraz trwającego kultu przyszłego świętego, wówczas jeszcze sługi Bożego.
Przez kilka kolejnych lat nie zauważyłem nic szczególnego w tym względzie. Rafał pozostawał niejako w cieniu jako postać surowa, godna podziwu, może nawet budząca pewien wewnętrzny niepokój, czy aby Bóg nie żąda od nas tak surowych pokut, jakie on czynił. Na pewno ważnym momentem była jego beatyfikacja na krakowskich Błoniach w 1983 roku, w której mogłem uczestniczyć już jako kapłan. Z tej okazji pojawiły się nowoczesne wizerunki Błogosławionego wzorowane na jego fotografiach. Z jego życia zakonnego zachowały się nieliczne fotografie św. Rafała: jedna, znana, to jego portret ze spuszczonymi oczyma i ręką opartą na brodzie, zrobiony bez jego wiedzy; druga – w trumnie. Jest jeszcze bardzo niewyraźna fotografia ojca Rafała w towarzystwie o. Bonawentury zrobiona przy klasztorze Karmelitanek Bosych na Łobzowie (zob. WM 193). Ta pierwsza fotografia stanowi niezbyt interesującą reklamę jego osoby, ale dobrze, że ją mamy. Z okazji beatyfikacji Wydawnictwo Karmelitów Bosych ogłosiło drukiem książkę mojego współbrata, ojca Sykstusa Adamczyka pt. Niespokojne serce (Kraków 1982; wyd. 2: 2007). Wprawdzie zawiera ona dużą ilość tekstów źródłowych, głównie listów ojca Rafała, ale nie ma w niej żadnych odnośników.
Kolejnym wielkim wydarzeniem była kanonizacja Kalinowskiego w Rzymie w 1991 roku. Również wtedy miałem okazję wziąć bezpośrednio udział w tej uroczystości wraz z kilkoma naszymi braćmi i karmelitankami Dzieciątka Jezus.
W ciągu blisko czterdziestu minionych lat było wiele okazji do wygłoszenia homilii w dniu 20 listopada, kiedy to przypada jego wspomnienie, czy podczas jakiejś konferencji, a więc potrzeba wymuszała pewien kontakt z jego pismami. Poważniejszą okazją do pochylenia się nad jego duchowością był IV Karmelitański Tydzień Duchowości w Krakowie w 2001 roku, zorganizowany przez nasz Karmelitański Instytut Duchowości. Materiały z tego wydarzenia ukazały się w serii Karmel Żywy jako tom 4.
W 2007 roku obchodziliśmy setną rocznicę śmierci Kalinowskiego. Cała nasza prowincja w kilku grupach odbyła pielgrzymkę do Wilna, gdzie urodził się Józef Kalinowski, a także do ważniejszych miejsc na Litwie. Oprócz tego niektóre środowiska naukowe (KUL w Lublinie, UPJP2 w Krakowie) organizowały sympozja poświęcone św. Rafałowi, w których także brałem udział i przygotowałem referaty. Tak powstało kilka tekstów o charakterze naukowym, zawsze z punktu widzenia duchowości i mistyki.

2. Obecna pozycja

Idea zebrania w całość napisanych w minionych latach artykułów, ich przeredagowania oraz opracowania kolejnych tematów, zrodziła się podczas przygotowywania wykładu online o mistyce Karmelu dla studentów UPJP2 w Krakowie.
Wprawdzie posiadamy parę książek o św. Rafale Kalinowskim, ale nadal jego postać nie jaśnieje na niebie Karmelu tak jak powinna. Dotychczasowe opracowania, w większości o charakterze historycznym, są ważne, ale stanowią zewnętrzne odniesienie do życia duchowego. Ukazanie w tej książce mistycznego wymiaru duchowości św. Rafała odsłania jego nieznane oblicze. Patrzenie na człowieka jedynie od strony zewnętrznych wydarzeń, istotne dla historyków, nie objawia nam obiektywnej prawdy o nim. Znamy świętych, którzy nie dokonali niczego wielkiego w oczach tego świata, a są godni podziwu (Jan od Krzyża, Teresa z Lisieux, Elżbieta od Trójcy Świętej i właściwie zdecydowana większość świętych Karmelu). Rafał ma bardzo bogatą historię życia, co paradoksalnie nie służy uchwyceniu jego prawdziwej wielkości. Wielu jego kolegów przeszło podobnym szlakiem, ale niewiele o nich wiemy.
Refleksja nad postacią św. Rafała Kalinowskiego z punktu widzenia duchowości i mistyki będzie stanowić, jak ufam, także okazję do naszej duchowej formacji.
Tytuł tej książki może dla niektórych Czytelników stanowić prowokację, ponieważ św. Rafała zwykło się traktować jako surowego ascetę. W rozdziale o tym samym tytule wyjaśniam istotę rzeczy, odwołując się do niemal analogicznej sytuacji w przypadku św. Teresy z Lisieux, której mistykę – pewni teologowie odmawiają jej tego tytułu – także można nazwać „czystą”. Ten przymiotnik wyraża brak spektakularnych fenomenów mistycznych, jak to ma miejsce u głównych przedstawicieli karmelitańskiej mistyki (św. Teresy z Ávili i św. Jana od Krzyża), ale również czystość środków, od których zależy jakość mistyki: wiary, nadziei i miłości. Natomiast przez mistykę „pełną” będziemy rozumieć mistykę zakorzenioną w misterium Trójcy Świętej, zespoloną z misterium Kościoła i realizowaną pośród świata.
Moim zamiarem jest nie tylko przedstawić duchowość ojca Rafała w perspektywie mistycznej, ale dać nam okazję do osobistej formacji. Bóg przemawia do nas przez Syna, ale także przez każdego człowieka będącego „synem w Synu”, który przez współpracę z łaską osiąga pełnię tego powołania.

prof. Jerzy Wiesław Gogola OCD