Czterysta lat Karmelitanek Bosych w Polsce (1612–2012)

Cieszę się niniejszą publikacją i ufam, że przyczyni się ona do lepszego zrozumienia specyfiki tego szczególnego powołania w Kościele, jakim jest powołanie sióstr karmelitanek bosych – powołania nieraz nierozumianego czy wręcz w ciągu wieków prześladowanego, a wydaje się że także mentalność współczesnego świata wcale nie sprzyja jego właściwemu zrozumieniu. Życzę więc, aby lektura poniższych tekstów przybliżyła i bardziej otworzyła nas na zrozumienie tego szczególnego rodzaju życia, jakie prowadzą nasze siostry karmelitanki bose.

o. dr Andrzej Ruszała OCD

***

W roku 1562 w kastylijskiej Awili św. Teresa od Jezusa (1515–1582) założyła pierwszy klasztor karmelitanek bosych. Sześć lat później w Duruelo, z inicjatywy Świętej, uformowała się pierwsza wspólnota karmelitów bosych. Tym samym w szerokim nurcie tradycji karmelitańskiej narodziła się nowa rodzina zakonna braci i mniszek: karmelitów i karmelitanek bosych. Nowy zakon został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską w 1597 roku. Wkrótce po tym wydarzeniu, córki i synowie duchowi św. Teresy podjęli działalność fundacyjną w Europie i poza jej granicami. Na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów pierwsi karmelici pojawili się już w roku 1604, zatrzymując się tutaj niejako po drodze w wyprawie misyjnej do Persji. Rok później, następna grupa karmelitańskich zakonników, założyła klasztor pw. Niepokalanego Poczęcia w Krakowie. W następnych latach powstały kolejne klasztory w głównych miastach polskich. Wydaje się czymś zupełnie naturalnym, że pionierzy Karmelu terezjańskiego na ziemiach Rzeczypospolitej pomyśleli o sprowadzenia swych sióstr – karmelitanek bosych. Córki św. Teresy od Jezusa przybyły do Krakowa z Flandrii dnia 26 maja 1612 roku. Od czterech więc wieków karmelitanki bose swoją nade wszystko milczącą i rozmodloną (co nie oznacza jałową), niezauważalną i bezowocną obecnością wpisują się w historyczny, kulturalny i duchowy krajobraz ziem polskich.
Jubileusz czterechsetlecia przybycia karmelitanek bosych rozpoczął się w maju 2012 r. i trwał przez cały kolejny rok. Obfitował w wydarzenia o charakterze liturgicznym, duchowym i kulturalnym. Informacje o najważniejszych podjętych wówczas inicjatywach Czytelnik tej publikacji może znaleźć w liście przełożonych karmelitańskich, zamieszczonym na początku naszego tomu. Z naukowego punktu widzenia najważniejszym w tym kontekście wydarzeniem było ogólnopolskie sympozjum naukowe Czterysta lat karmelitanek bosych w Polsce. Wkład karmelitanek bosych w polską historię, kulturę i duchowość. Odbyło się ono na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniu 28 maja 2012 roku. Głównymi organizatorami konferencji były: Katedra Historii Literatury Staropolskiej Wydziału Polonistyki UJ i Katedra Historii Zakonów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II przy współpracy Karmelitańskiego Instytutu Duchowości w Krakowie (zależnego od Papieskiego Wydziału Teologicznego „Teresianum” w Rzymie) oraz Wyższego Seminarium Duchownego Karmelitów Bosych. Spotkanie to, dzięki obecności wielu cenionych przedstawicieli świata nauki, stało się okazją do ukazania kulturotwórczej obecności karmelitanek bosych na przestrzeni czterech wieków. Niniejsza publikacja jest w pewnej części pokłosiem tego wydarzenia. Została ona jednak poszerzona i wzbogacona o teksty, do których powstania przyczynił się karmelitański jubileusz.
Zapraszamy do spotkania z karmelitankami bosymi poprzez lekturę poniższych stron. W pierwszej części zbioru zamieszczone zostały teksty przybliżające historię zakonu. W roku 1612 przybyły do Polski cztery zakonnice. Do końca pierwszej Rzeczypospolitej karmelitanki założyły siedem klasztorów. Należały do grupy mniej licznych zakonów kontemplacyjnych. W roku jubileuszowym w 29 klasztorach polskich żyło ponad 440 karmelitanek. Obecnie są najliczniej reprezentowanym zakonem klauzurowym w Polsce. Ponadto, w dwudziestym wieku, po raz pierwszy w swoich dziejach, karmelitanki polskie podjęły dzieło misyjne, fundując klasztory nie tylko w krajach ościennych, ale także w krajach skandynawskich, na rozległych stepach Kazachstanu i w syberyjskiej części Rosji.
Lektura tej publikacji umożliwia ponadto spotkanie z wybranymi wielkimi postaciami Karmelu żeńskiego w Polsce – Teresą Marchocką (1603–1652), zwaną polską Teresą z Awili, Jadwigą Wielhorską (1836–1911), apostołką Europy i założycielką karmelitanek Adoracji Wynagradzającej, Ksawerą Czartoryską (1833–1928), księżną w trepkach, odnowicielką Karmelu na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX w., Anną Kalkstein (1842–1911), tłumaczką dzieł i krzewicielką duchowego przesłania św. Teresy od Dzieciątka Jezus czy Immakulatą Adamską (1922–2007), współczesną nam pisarką oraz nieocenioną towarzyszką i kierowniczką w trudzie duchowego wzrastania.
W drugiej części naszej księgi jubileuszowej wchodzimy w świat literackiej i poetyckiej twórczości mniszek karmelitańskich. Zakonnice klauzurowe okazały się świetnymi, dobrze przygotowanymi i odznaczającymi się dużym talentem, pisarkami kronikarkami, biografistkami, poetkami, autorkami kolęd i kantyczek czy też utworów dramatycznych. Niejednokrotnie karmelitanki bose same stawały się bohaterkami utworów literackich. W niniejszym tomie Czytelnik odnajdzie jako przykład wydaną z przekładem polskim odę łacińską karmelitańskiego poety barokowego o. Elizeusza od NMP oraz epitalamium z połowy XVII wieku Akt weselny na nigdy niezwiędłej Górze Karmelu Stanisława Teodora Piotrkowczyka. Świat kultury jest światem ludzkiego ducha. Szczególnym jego wyrazem jest życie duchowe. Bez duchowego wymiaru nie sposób zrozumieć stylu i specyficznej misji karmelitanek bosych w Kościele. Zachęcamy więc Czytelnika do zajrzenia niejako za klauzurę. Jakim ideałem kieruje się karmelitanka bosa? Na ile ideał świętości ewoluował poprzez wieki, od czasów pierwszej karmelitanki Polki m. Anny Stobieńskiej (1593–1649) po czasy nam współczesne? Które z aspektów życia duchowego są szczególnie ważne? Jaką rolę odgrywa w życiu karmelitańskiej mniszki postać Maryi? Żywimy nadzieję, że uważna lektura tej książki przybliży Czytelnikowi charyzmat i posługę karmelitanek bosych, które swoją modlitwę, pokutę, cierpienie i pracę ofiarowują „za życie świata”.
Na koniec pragniemy bardzo serdecznie podziękować organizatorom krakowskiego sympozjum. Nasze szczególne podziękowania niechaj zechcą przyjąć Autorzy wszystkich zamieszczonych tutaj tekstów, reprezentanci naukowych kręgów Krakowa, Lublina, Łodzi i Gdańska. Wdzięczność pragniemy wyrazić także przełożonym wyższym Krakowskiej i Warszawskiej Prowincji Karmelitów Bosych za nieustanną troskę o wspólnoty karmelitanek bosych, promowanie wiedzy o stylu ich życia i inicjatywę wydawniczą, której owocem jest niniejsza księga jubileuszowa.