Muzeum Domu Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus w Sosnowcu

Chrześcijaństwo od samych swoich początków było nie jakąś ideą czy wydumanym systemem filozoficzno-etycznym, ale nowym sposobem życia. Członkowie nowej wspólnoty religijnej stanęli wobec różnorodnych, konkretnych wyborów życiowych oraz reakcji na nie ze strony współczesnego im otoczenia. „Dialog” pomiędzy chrześcijaństwem a społeczeństwem i kulturą, w której wzrastało i się rozwijało, przybierał bardzo różne formy – od okrutnych prześladowań do całkowitej akceptacji. Chrześcijanie niewątpliwie brali udział w budowaniu kultury społeczeństw, w których egzystowali. Ten proces przekształcał się i umacniał wraz ze wzrastającą liczbą wyznawców nowej religii, jak też zmieniającą się rolą i miejscem wspólnoty Kościoła w społeczności politycznej. Już samo nauczanie Jezusa zawierało nowatorskie tezy odnośnie do np. wartości ludzkiego życia, zasad interpretowania tradycji czy też relacji międzyludzkich, które bardzo różnie były odczytywane i interpretowane przez kolejne stulecia. Listy pasterskie apostołów, takie jak np. List do Rzymian czy List do Hebrajczyków, nie tylko stanowiły prezentację poglądów religijnych, ale były z punktu widzenia kulturowego sposobem dyskusji światopoglądowej odnośnie do hierarchii wartości czy też wizji świata. Oczywiście dyskusja ta przybierała już wówczas – u początków chrześcijaństwa – różnorodną formę i padały w niej przeróżne argumenty. I ówcześnie można odnotować bardzo różne opinie na temat wpływu chrześcijaństwa na kulturę. Trzeba zaznaczyć, że jeżeli autorzy decydują się na zanegowanie – w całości lub też w części – historycznego dorobku kulturalnego, jaki został stworzony przez tę religię, to czynią to zazwyczaj w sposób totalny, tzn. odrzucając w całości wartość chrześcijańskiego systemu światopoglądowo-etycznego.
Jednym z aspektów kulturotwórczej roli chrześcijaństwa, a w jego ramach Kościoła katolickiego, było zachowywanie dotychczasowego dorobku intelektualnego oraz materialnego wspólnoty chrześcijańskiej. Rolę tę spełniały w różnych czasach i okolicznościach zarówno same budynki kościelne (kaplice, kościoły, klasztory, miejsca rezydencji władzy kościelnej), jak i różnorodnego typu instytucje: zakrystie, skarbce katedralne, skryptoria, biblioteki, archiwa czy muzea. Szczególnie te ostatnie (np. we Włoszech czy w Polsce), dysponując nieraz unikalnymi zbiorami oraz starając się modernizować sposób wystawiania zabytków oraz ukazywania obrazu rzeczywistości, cieszą się wielkim uznaniem osób zainteresowanych historią.
Poniższe opracowanie dotyczy przypadku instytucji kultury, która powstała niedawno. Otwarcie muzeum miało miejsce w 2016 r. Nosi ono oficjalną nazwę Muzeum Domu Macierzystego Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, a jego siedziba znajduje się w Sosnowcu przy ul. M. Teresy Kierocińskiej 25. Zbiory zgromadzone i udostępniane w muzeum przybliżają zwiedzającym postać m. Teresy Kierocińskiej CSCIJ oraz dzieje karmelitanek Dzieciątka Jezus.
Zgromadzenie zostało założone 31 grudnia 1921 r. Jego założycielami byli słudzy Boży: o. Anzelm Gądek OCD (1884–1969) oraz m. Teresa Kierocińska (1885–1946). W planach założycieli siostry miały prowadzić życie kontemplacyjno-apostolskie i taki ideał realizują do dnia dzisiejszego. 31 grudnia 1921 r. w kościele sióstr karmelitanek bosych w Krakowie odbyła się uroczystość obłóczyn dwóch pierwszych sióstr – Janiny Kierocińskiej, która przyjęła imię Teresa od św. Józefa, i Wandy Karyłowskiej, która przyjęła imię Józefa od św. Teresy. W tym samym dniu do postulatu zgromadzenia przyjęto cztery kandydatki. Po zakończeniu uroczystości ta nieliczna jeszcze wspólnota wyjechała do Sosnowca i tam kolejnych dziewięć postulantek powiększyło jej grono. Siostry zamieszkały w barakach Towarzystwa Dobroczynności, a od 1 stycznia 1922 r. rozpoczęły pracę w instytucjach tego stowarzyszenia. Dnia 6 stycznia 1924 r. w domu przy ul. Naftowej w Sosnowcu m. Teresa wraz z innymi siostrami złożyła na ręce o. A. Gądka, komisarza biskupa kieleckiego, swoją pierwszą profesję zakonną, jako śluby prywatne. Siostry w tym czasie utrzymywały się przede wszystkim z organizowanych przez siebie kursów haftu i szycia oraz opiekowały się chorymi. Jesienią 1924 r. za pożyczone środki finansowe m. Teresa zakupiła dom przy ul. Wiejskiej 25
w Sosnowcu. 14 września 1925 r. siostry wprowadziły się do tego budynku. Jest to dom macierzysty sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus, aktualnie siedziba Muzeum Domu Macierzystego. Wieczyste śluby zakonne, za zgodą biskupa ordynariusza Teodora Kubiny, złożyła
m. Teresa 3 października 1934 r. na ręce ojca założyciela, który w tym czasie przebywał w Polsce jako wizytator generalny zakonu. Dzięki jego staraniom 30 marca 1936 r. zgromadzenie zostało agregowane do Zakonu Karmelitów Bosych, by w ten sposób siostry mogły mieć udział w duchowych dobrach zakonu. Na kapitule generalnej zgromadzenia, 3 maja 1938 r., siostry wybrały sługę Bożą na przełożoną generalną na kolejną kadencję. Przełożona generalna założyła nowe placówki zgromadzenia: w Polance Wielkiej (1925), w Wolbromiu (1927), w Czatkowicach (1927) i Dom Rekolekcyjny w Czernej (1938). Dzięki wzrastającej liczbie sióstr (z 47 w 1945 r. do 360 w 1989 r.) możliwe stało się rozszerzenie działalności zgromadzenia. Rozwój wiązał się z zakładaniem nowych placówek w Polsce, a od 1972 r. również poza granicami kraju, w Austrii (Linz, 1972) i we Włoszech (Rzym, 1973).
W 1973 r. siostry rozpoczęły pracę misyjną w Afryce, w Burundi. Obecnie posługują też w Rwandzie i Kamerunie. 22 lipca 1936 r. zgromadzenie zostało zatwierdzone na prawie diecezjalnym, a 26 maja 1954 r. zaliczone do instytutów na prawie papieskim. W 1990 r. decyzją XIII Kapituły Generalnej Nadzwyczajnej dokonano podziału administracyjnego zgromadzenia na trzy prowincje: częstochowską (z siedzibą w Sosnowcu), krakowską (z siedzibą w Balicach) i łódzką (z siedzibą w Łodzi). W 2021 roku zgromadzenie obchodziło uroczyście stulecie swego istnienia i działalności, co m.in. dało asumpt do naukowego zbadania oraz opracowania jego dziejów, czego skutkiem było wydanie kilku cennych monografii.
Na dzień 1 stycznia 2025 r. zgromadzenie liczyło 409 sióstr profesek, w tym 26 o ślubach czasowych. Na misjach w Afryce (Burundi, Rwandzie, Kamerunie) pracowało wówczas 58 sióstr, z czego tylko 6 Polek, reszta zaś to głównie siostry wywodzące się już ze społeczności lokalnych. Zgromadzenie miało swe domy na Ukrainie, Białorusi, w Czechach, na Słowacji, Łotwie, we Francji i Włoszech. Głównymi obszarami działalności apostolskiej sióstr są aktualnie: katechizacja, praca opiekuńczo-wychowawcza z dziećmi oraz praca parafialna. Siostry pracują często w prowadzonych przez siebie domach rekolekcyjnych dla młodzieży i dorosłych, przedszkolach, świetlicach dla dzieci czy też warsztatach terapii zajęciowej. W warunkach misyjnych także w instytucjach oświatowych, przychodniach medycznych i szpitalach.
W ramach różnorodnej działalności apostolskiej karmelitanki Dzieciątka Jezus zorganizowały i utrzymują trzy instytucje kulturalne o charakterze muzealnym, których zadaniem jest pielęgnowanie wiedzy o założycielach i przeszłości zgromadzenia: 1) Muzeum Sługi Bożego o. Anzelma Gądka OCD w Łodzi (archidiecezja łódzka) – funkcjonuje od 1984 r., a po odnowieniu i zmianie ekspozycji zostało na nowo otwarte w 2014 r. Placówka prezentuje postać założyciela zgromadzenia sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus, karmelity, o. Anzelma od św. Andrzeja Corsini; 2) Dom Pamięci Sługi Bożego o. Anzelma Gądka w Marszowicach (parafia Niegowić, archidiecezja krakowska) – otwarty w 2008 r., znajduje się w miejscu rodzinnego domu karmelity o. Anzelma Gądka; w budynku Domu Pamięci funkcjonuje oratorium „Emmanuel”, będące miejscem rekolekcji dla osób konsekrowanych; 3) Muzeum Domu Macierzystego Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus w Sosnowcu (diecezja sosnowiecka). Aktualnie (2025) zgromadzenie przygotowuje się do utworzenia kolejnej placówki poświęconej m. Teresie Kierocińskiej, w miejscu jej domu rodzinnego w Wieluniu. Ze względu na szczególne miejsce domu macierzystego w historii zgromadzenia w niniejszej publikacji zajmiemy się muzeum tegoż domu w Sosnowcu.
W roku bieżącym Kościół katolicki obchodzi i celebruje Rok Jubileuszowy 2025. Został on ogłoszony bullą papieża Franciszka Spes non confundit. W tym samym czasie Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus obchodzi też znaczące dla tej wspólnoty jubileusze: 140 rocznicę urodzin Czcigodnej Sługi Bożej Teresy Kierocińskiej, współzałożycielki zgromadzenia (14 czerwca), 100 rocznicę kanonizacji św. Teresy od Dzieciątka Jezus, patronki zgromadzenia (17 maja), oraz 100 rocznicę zamieszkania sióstr we własnym domu przy dawnej ul. Wiejskiej 25 w Sosnowcu (14 września). Wspomniany Rok Jubileuszowy oraz życie i działalność zgromadzenia łączą się szczególnie poprzez fakt, że biskup Artur Ważny, ordynariusz
sosnowiecki, 21 lutego 2025 r. wydał dekret ogłaszający kaplicę pw. Najświętszego Oblicza Pana Jezusa przy klasztorze Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus w Sosnowcu świętym miejscem jubileuszowym w diecezji sosnowieckiej na Rok Święty 2025. W tej sytuacji wierni nawiedzający klasztor sosnowieckich karmelitanek mogą zyskać odpust zupełny. Wizyta w klasztorze sosnowieckim wynikająca z motywów religijnych może stać się okazją do zapoznania się z historią oraz tradycjami Zgromadzenia Karmelitanek Dzieciątka Jezus.