Droga na Górę Karmel (Złota Seria t.2)

Droga na Górę Karmel składa się z poematu W noc jedną pełną ciemności, liczącego 8 strof, i komentarza do jednej strofy, choć tak naprawdę, trudno jest nawet mówić o komentarzu. Zatrzymuje się bowiem na pierwszym wersie strofy, by przytoczyć resztę wersów w ostatnim 15 rozdziale pierwszej księgi Drogi i nie wrócić już więcej do komentarza w omawianym dziele.
Poemat powstaje, po wyjściu Jana od Krzyża z więzienia, w latach 1578-1579. Jako wizualna pomoc do zobrazowania programu działania na duchowej drodze szkicuje Górę doskonałości, która zwykle umieszcza się na początku dzieł Świętego. Czyni z niej wiele kopii i rozdaje swoim penitentkom i penitentom. Komentarz kończy w Grenadzie w roku 1584. Ważną rzeczą jest podkreślenie, że w tym samym czasie pisze inne dzieła, m.in. Pieśń duchową, gdzie omawia tę samą drogę z punktu widzenia oblubieńczej relacji z Chrystusem.
Struktura dzieła jest następująca:
1. Księga pierwsza: doktrynalne wprowadzenie w noc ciemną;
2. Księga druga i trzecia: traktat o życiu teologalnym albo praktyka trzech cnót teologalnych jako najwłaściwszy środek do oczyszczenia i zjednoczenia z Bogiem.
Nie jest zamiarem Świętego pisanie wyczerpującego traktatu o życiu duchowym, modlitwy czy życiu sakramentalnym, ale wskazanie na praktyczne normy i naświetlenie istotnych elementów zjednoczenia z Bogiem w miłości.
Od strony redakcyjnej dzieło nie jest doskonałe: autor nie zrealizował planu, który nakreślił sobie na początku. Przerywa w połowie 45 rozdziału trzeciej księgi, nawet nie kończąc ostatniego zdania. Wprowadził kilka schematów, których nie da się razem płynnie połączyć, stąd trudność w uzyskaniu organicznego dzieła: komentarz strof poematu, zmysły-duch; władze; cnoty teologalne… Przykładem skomplikowania podziałów może być problem oczyszczenia woli, gdzie zapowiada omawianie czterech pasji (DGK III 16, 23); następnie, przechodząc do omawiania radości, wylicza sześć jej rodzajów, a jeden z tych rodzajów dzieli jeszcze na cztery (DGK III 35, 1). Jest niemożliwością iść tymi wszystkimi tropami i nic dziwnego, że przerywa dzieło. Hipotezy o zaginięciu końcowej części Drogi dzisiaj już nikt z poważnych znawców Jana od Krzyża nie podtrzymuje.
Natomiast od strony dogmatycznej Autor w sposób genialny ukazuje proces dochodzenia człowieka do wolności duchowej poprzez stopniowe zbliżanie się do Boga, który go wewnętrznie przemienia. W oparciu o tę koncepcję rozwija oryginalną pedagogię współpracy z łaską poprzez praktykę cnót teologalnych. Jest rzeczą raczej niespotykaną, by cały trud ascetyczny opierać na tych cnotach. Zwykle mówi się w tym względzie o cnotach moralnych i metodzie ascetycznej. Tymczasem Jan od Krzyża stosuje przy wyrzeczeniu metodę teologiczną. Człowiek odrywa serce do innych miłości niż Boża dzięki skierowaniu całej swojej istoty ku Bogu, co może uczynić tylko dzięki wierze, nadziei i miłości.
Drogi na Górę Karmel nie należy oceniać na podstawie poszczególnych elementów, a zwłaszcza trudniejszych passusów, ale w oparciu o wizję całości, o dydaktyczny zamiar Autora.
Zachęcam wszystkich, którzy biorą za przewodnika Jana od Krzyża, by się nie zniechęcali przy pierwszych trudnościach. Dobrą metodą podczas lektury jest nastawienie się na skorzystanie jak najwięcej, złą – pragnienie zrozumienia wszystkiego. Lektura Drogi na Górę Karmel powinna skłonić czytelnika, by skierował swe kroki także ku innym dziełom wybitnego chrześcijańskiego mistyka i Doktora Kościoła.

Jerzy Gogola OCD