Święci ze stall katedry bydgoskiej

W prezbiterium katedry bydgoskiej króluje w ołtarzu głównym Matka Boża Bydgoska z różą w dłoni, nazwana Matką Bożą Pięknej Miłości przez bł. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Tysiąclecia. Towarzyszą Jej dwie figury świętych patronów kościoła katedralnego: św. Mikołaja i św. Marcina. Przy ścianach prezbiterium rozstawione są białe meble, zwane stallami, w których zasiadają dziś kanonicy kapituły bydgoskiej. Te piękne, niedawno odrestaurowane meble pochodzą z kościoła Karmelitów, zburzonego przez Prusaków w XIX wieku, aby zbudować na jego miejscu teatr. Stalle od zniszczenia uratowali bydgoszczanie i ówczesny proboszcz fary – ks. Jan Hieronim Wyszomirski.
Stalle są ozdobione osiemnastoma obrazami świętych, umieszczonymi na tzw. zapleckach. Nie są to święci popularni i szeroko znani. Choć na każdym z obrazów mamy podpis z imieniem świętego na nim przedstawionego, to jednak nawet sami kanonicy nie bardzo wiedzą, kto jest za ich plecami… Trudno się temu dziwić, bowiem wszyscy należą do duchowej tradycji karmelitańskiej, w której świętych starszych chronologicznie – starożytnych i średniowiecznych – sławą przyćmili wielcy mistycy i reformatorzy Zakonu: św. Teresa od Jezusa i św. Jan od Krzyża, a później także św. Teresa od Dzieciątka Jezus.
Odnowione niedawno stalle przyciągają jednak uwagę wiernych, pielgrzymów, a także turystów. Sugestywne i pobudzające wyobraźnię postacie świętych z ich atrybutami wzbudzają proste pytanie: kim byli? Jaka jest historia ich świętości? Niniejsza książka chce krótko i prosto odpowiedzieć na te pytania. Opowieści hagiograficznej o życiu świętych przedstawionych na obrazach umieszczonych w stallach towarzyszą uwagi o sposobie ich malarskiego przedstawienia, wyjaśniając przynajmniej niektóre szczegóły ich ubioru oraz znaczenie przedmiotów trzymanych w rękach czy innych elementów.
Choć nie jest to z założenia książka o charakterze naukowym, niemniej w pewien sposób odzwierciedla współczesny stan badań hagiograficznych i historycznych. Zrezygnowano jednak z aparatu krytycznego, w tym z przypisów i bibliografii szczegółowej, by zbyt drobiazgowe informacje nie utrudniały lektury. Poszczególne „biografie” i anegdoty o świętych zostały zaczerpnięte ze spuścizny dawnego piśmiennictwa karmelitańskiego. Niektóre z tych pobożnych legend nie wytrzymują współczesnej krytyki naukowej. Powracamy do nich nie po to, żeby obstawać przy ich historyczności, ale aby wprowadzić czytelnika w duchowy świat dawnej tradycji Karmelu i mentalność czy też raczej wrażliwość na moralny przekaz, który się kryje za tymi opowieściami. Podobnie jak barwne i pouczające pozostają dla nas apoftegmaty Ojców Pustyni, tak i te opowieści o świętych karmelitańskich niosą z sobą bogactwo ducha chrześcijańskiego i pobudzają myśl do wyjścia poza utarte schematy narzucane nam przez świat – aby skierować wzrok duszy ku rzeczom niebiańskim, boskim…
Kolejność omówionych świętych ze stall w prezbiterium katedry odpowiada obecnemu umiejscowieniu poszczególnych obrazów, podążając zgodnie ze wskazówkami zegara – począwszy od strony północnej, potem południowej, zawsze patrząc od lewej do prawej.
Ze stallami z kościoła Karmelitów trafiły do dawnej fary bydgoskiej, a obecnie katedry, także inne świątynne meble. Wśród nich jest ambona, która na zaplecku ma obraz przedstawiający bł. Stanisława, zwanego Bydgostą, czczonego w dawnej miejscowej tradycji karmelitańskiej. Jego także dołączamy do cyklu opowieści, które w tej książce pozostawiamy uwadze czytelnika.
W pochodzącym również ze zburzonego kościoła Karmelitów ołtarzu w północnej nawie katedry bydgoskiej znajduje się obraz Matki Bożej Szkaplerznej. Swoim płaszczem obejmowała Ona nie tylko wszystkich świętych karmelitańskich oraz bydgoskie bractwo szkaplerzne, lecz także pokolenia dawnych bydgoszczan, wraz ze wszystkimi pielgrzymami do Niej spieszącymi ze swymi troskami i prośbami. Do Niej, królującej w głównym ołtarzu jako Matka Boża z Różą, wznosimy stare karmelitańskie westchnienie:

Różo Karmelu! O Święta Maryjo!
W sercu swoim ukryj na życia czas,
a po śmierci do nieba przenieś nas,
O Maryjo!