„Bóg sam wystarcza”. Duchowość św. Teresy od Jezusa

„Bóg sam wystarcza”
Duchowość św. Teresy od Jezusa

***

1. Moje spotkanie ze św. Teresą od Jezusa

W Karmelu praktykuje się dwie godziny modlitwy wewnętrznej dziennie: jedną rano, a drugą pod wieczór. Wprawdzie odbywa się to wspólnotowo, ale mimo wszystko obecność innych niewiele pomaga w osobistym spotkaniu z Bogiem w ciszy. Tak długie rozmyślanie, bez wcześniejszego przygotowania, stanowi wielkie wyzwanie dla początkującego nowicjusza. Nie trzeba się więc dziwić, że nowicjuszki Teresy z Ávili prosiły ją o jakąś pomoc w sprawie praktyki modlitwy. Ona, wychodząc im naprzeciw, napisała m.in. Drogę doskonałości, stanowiącą swego rodzaju podręcznik modlitwy w Karmelu. Taką pomoc stanowią również pozostałe jej dzieła.
Nasz mistrz nowicjatu, dzisiaj sługa Boży o. Rudolf Warzecha, nie wyjaśniał nam specjalnie, jak sobie radzić z tak długą modlitwą, ale ofiarował każdemu z nas komplet dzieł św. Teresy od Jezusa, przekonując, że „tam jest wszystko”, czego potrzebujemy. Wówczas nie byłem nawet świadomy, że jest jeszcze inna Teresa niż Święta z Lisieux. Minęło kilka dobrych lat, zanim było możliwe jakieś tam dotarcie do owego „wszystkiego”.
Czteromiesięczne wakacje w 1981 roku cały nasz rocznik studium teologii na Teresianum w Rzymie spędził w Hiszpanii. Pierwszy miesiąc spędziliśmy rozproszeni po kilku naszych klasztorach, by uczyć się hiszpańskiego. Następnie przebywaliśmy już razem po jednym miesiącu w Ávili oraz w Ubedzie, zwiedzając miejsca narodzin, życia i działalności naszych wybitnych mistyków: św. Teresy od Jezusa i św. Jana od Krzyża.
Dzięki odpowiednim pozwoleniom najwyższych władz Zakonu mogliśmy wejść za klauzurę kilku klasztorów, spotkać się z karmelitankami bosymi i zobaczyć miejsca, gdzie żyła św. Teresa. Z tego, co pamiętam, byliśmy w klasztorach: Wcielenia i św. Józefa w Ávili, w Valladolid, Medina del Campo, Grenadzie, a także w Alba de Tormes, gdzie znajdują się doczesne szczątki św. Teresy: sarkofag z jej ciałem oraz osobno relikwiarze z jej ramieniem i sercem. Obecnie te dwie relikwie znajdują się w specjalnie utworzonym muzeum przy tym klasztorze. Odwiedziliśmy też kilka innych klasztorów (jak Duruelo, Segowia, Toledo, Malagón), spotykając się z karmelitankami w rozmównicy.
Wróciłem w te same miejsca po 33 latach, w 2014 roku, przygotowując wraz z władzami Wydawnictwa Karmelitów Bosych okolicznościowy album na 500-lecie urodzin św. Teresy. Przy okazji powstał też swego rodzaju album reporterski, gdzie szczegółowo opisałem wizytę w poszczególnych klasztorach i przeżycia z tym związane.
Podczas pierwszego pobytu w Hiszpanii wielkie wrażenie zrobiło na mnie przebywanie w celi św. Teresy, znajdującej się w muzealnej części klasztoru w Ávili, zwłaszcza prostota jej wyposażenia: łóżko, coś w rodzaju obniżonego parapetu okiennego, który spełniał rolę krzesła, deska korkowa przy łóżku i mała prostokątna deska służąca za stoliczek do położenia na kolanach i pisania lub czytania, a ponadto duży surowy krzyż oparty o ścianę przy łóżku. Kiedy potem czytałem dzieła św. Teresy, przenosiłem się od razu myślami właśnie w tamto miejsce.
W roku 2000 odbyły się Dni Duchowości poświęcone św. Teresie od Jezusa w ramach działalności Karmelitańskiego Instytutu Duchowości. Wygłosiłem wówczas referat „Teologia mistyczna” św. Teresy od Jezusa.
Ważnym wydarzeniem były obchody 400-lecia przybycia karmelitanek bosych do Polski, które miały miejsce w 2012 roku i trwały wiele dni. Zorganizowana została wówczas wystawa ważniejszych eksponatów z archiwum karmelitanek bosych z Krakowa. Odbyła się także sesja naukowa, podczas której wygłosiłem referat Święta Teresa od Jezusa nauczycielem modlitwy współczesnego człowieka.
Od roku 1981 do chwili obecnej minęło ponad czterdzieści lat studium, rozważań, opracowań ważnych tematów pedagogii modlitwy terezjańskiej. Ważniejsze z powstałych tekstów zamieszczam w tej książce, dając notki o ich pierwodruku.

2. Obecna pozycja

Niniejsza książka o duchowości św. Teresy Wielkiej nie powstała według wcześniej przygotowanego planu, jak to bywa w przypadku typowej monografii. Jest bowiem owocem zgromadzenia razem tekstów, jakie napisałem w minionych latach przy różnych okazjach, a następnie ułożenia ich w logiczną całość, dopisania wprowadzenia, biografii, prezentacji pism i zadbania o formalną stronę całości. Wszystko zostało przejrzane, w razie potrzeby przepracowane i tak zestawione, by całość dała zwięzły, lecz w miarę pełny obraz duchowości i doktryny św. Teresy z Ávili.
Za tytuł tej pozycji posłużył mi jeden z najbardziej znanych wersów św. Teresy: „Nada te turbe, nada te espante… Sólo Diós basta” [Niech nic cię nie niepokoi, niech nie przeraża… Bóg sam wystarcza]. Tytuł nie jest zbyt oryginalny, za to automatycznie kojarzy się z wielką Mistyczką Karmelu, pierwszą kobietą, którą ogłoszono doktorem Kościoła powszechnego.
Doktryna św. Teresy została wszechstronnie przebadana przez 450 lat, jakie minęły od jej śmierci w 1582 roku. W naszych czasach za najlepszych znawców jej mistycznego doświadczenia i przesłania uważa się hiszpańskich karmelitów bosych, którzy dokonali wprowadzeń do jej pism i szczegółowych badań poszczególnych punktów jej nauczania. Do najbardziej znanych niewątpliwie należą: o. Tomás Álvarez, o. Jesús Castellano, o. Maximilliano Herráiz. Dwaj pierwsi (już nieżyjący) byli także moimi wykładowcami. Trzeba jednak dodać, że doktryna mistyczna św. Teresy jest przyjmowana z entuzjazmem i dużym zrozumieniem rzeczy nawet bez wprowadzeń specjalistów. W ogólnej bibliografii umieszczam niektóre opracowania wspomnianych autorów. Jednak, jak to już nadmieniałem we wprowadzeniach do innych książek z tej serii, kluczem do zrozumienia istoty nauczania świętych karmelitańskich jest ogólna znajomość zasad mistyki, a także osobiste zaangażowanie w życie duchowe.

***

prof. dr hab. Jerzy Wiesław Gogola OCD – Karmelita bosy, teolog duchowości, profesor zwyczajny na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie (obecnie emeryt), kierownik Katedry Historii Duchowości (do roku 2020), założyciel i dyrektor Karmelitańskiego Instytutu Duchowości (do roku 2023), specjalista z duchowości ogólnej, karmelitańskiej, życia konsekrowanego, autor kilkunastu książek i wielu artykułów z dziedziny swojej specjalizacji.