Klasztor Karmelitów Bosych w Berdyczowie na Ukrainie

Publikacja zawiera historię jednego z największych sanktuariów maryjnych na wschodnich kresach dawnej Rzeczypospolitej, a obecnie Ukrainy. Jej tytuł to: „Klasztor karmelitów bosych w Berdyczowie na Ukrainie. Studium monograficzne”. W panoramie dziejów miasta i jego dziedziców ukazuje bogatą historię klasztoru, fundowanego w 1630 roku przez Janusza Tyszkiewicza, wojewodę kijowskiego. Ofiarowana przez niego klasztorowi ikona Matki Bożej Śnieżnej z XVI wieku zasłynęła licznymi łaskami i cudami, urzędowo stwierdzonymi przez powołany trybunał kościelny przed jej koronacją papieskimi koronami papieża Benedykta XIV, dnia 16 VII 1756 r. Piękno obrazu Madonny i architektury sanktuarium, bogactwo wewnętrznego wystroju w połączeniu z bogatą liturgią obrządku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego ściągały licznych pielgrzymów z całej Europy Wschodniej. Sanktuarium jako silny bastion wiary katolickiej i kultury chrześcijańskiej, obdarzone licznymi odpustami i przywilejami Stolicy Apostolskiej promieniowało na całą Ukrainę Wschodnią. Ojcowie karmelici, oprócz zwyczajnego apostolstwa, duszpasterstwa sanktuaryjnego i parafialnego, prowadzili działalność charytatywną i oświatową przez prowadzenie szkół średnich (podwydziałowej i powiatowej) oraz swojego wydawnictwa i znakomitej Drukarni Karmelu Fortecy Najświętszej Maryi Panny w Berdyczowie.
Monografia, oparta na źródłach archiwalnych, drukowanych i ważniejszych opracowaniach, posiada bogatą dokumentację ilustracyjną i szatę graficzną. Autorem jej jest prof. dr hab. Benignus Józef Wanat OCD, który był kierownikiem Katedry Historii Nowożytnej Sztuki Kościelnej na Wydziale Historii Kościoła w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie i długoletnim kierownikiem Archiwum Prowincji Karmelitów Bosych.

Albert Wach OCD

***

Dla upamiętnienia 250. rocznicy koronacji łaskami słynącego obrazu Matki Bożej Berdyczowskiej i kończącej się odbudowy Jej zniszczonego sanktuarium oraz w 100-lecie śmierci św. Rafała Kalinowskiego (†15 XI 1907), odnowiciela Karmelu w Polsce i wielkiego czciciela Matki Bożej Szkaplerznej, poświęcone zostało studium monograficzne Klasztor karmelitów bosych w Berdyczowie na Ukrainie. Klasztor ten od początku fundacji w XVII wieku przeznaczony był przez Zarząd Generalny Zakonu Karmelitów Bosych w Rzymie na dom misyjny, ze względu na swoje odległe położenie w Europie Wschodniej – na styku wpływów kultury łacińskiej i bizantyńskiej oraz muzułmańskiej.
Berdyczów powszechnie znany był nie tylko z handlu i słynnych jarmarków, ale nade wszystko ze sławnego sanktuarium maryjnego w obronnym klasztorze karmelitów bosych, zwanym Fortecą Najświętszej Maryi Panny. Forteca ta pełniła rolę głównego sanktuarium na wszystkie tereny dzisiejszej Ukrainy, podobnie jak Częstochowa dla centralnej Polski, a Ostra Brama dla Litwy. Było ono duchową stolicą dla całej Ukrainy, świętym miejscem obecności Pana i przystanią pielgrzymującego ludu, pojednania się z Bogiem przez sakramenty święte i wypraszania potrzebnych łask. W nim Maryja odbierała i ponownie odbiera szczególną cześć (hiperdulia) jako Matka Słowa Wcielonego, Dom Boży, Stolica Mądrości, Oblubienica Ducha Świętego i Matka Kościoła oraz wszystkich ludzi w porządku łaski.
Święty Rafał Kalinowski w swoim artykule Cześć Matki Boskiej w Karmelu Polskim napisał: „Uroczyste obchody świąt skłaniały do oczyszczenia duszy i podnosiły wiernych ku cnotliwemu życiu. Nie zapomniano i o sobocie, jako od dniu poświęconym Najświętszej Pani; rano Msza święta śpiewana ku Jej czci. Wieczór zaś Salve publicznie w kościele, w Berdyczowie przed obrazem cudownym codziennie Pod Twoją obronę”.
Niniejsza praca jest owocem szeroko przeprowadzonej kwerendy archiwalnej i bibliotecznej w zbiorach kościelnych i państwowych. W pracy wykorzystano liczne źródła rękopiśmienne z Archiwum Watykańskiego i Generalnego Karmelitów Bosych w Rzymie, z Archiwum Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych w Czernej oraz cenne źródła z Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego w Petersburgu, z Archiwum Państwowego Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu, Archiwum Historycznego Państwowego Ukrainy w Kijowie oraz z Biblioteki Naukowej Akademii Nauk Ukrainy im. Wernadskiego w Kijowie, Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie i Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Benignus Józef Wanat OCD