Z pustymi rękami. Posłannictwo Teresy z Lisieux

Krótkie życie Teresy Martin – 24 lata przeżyte w cieniu –  znalazło się po śmierci w reflektorach całego świata na scenie Kościoła lat 1900−1950, kiedy rozbłysła jej niezrównana kariera… Wkrótce ten entuzjazm opadł. Nowość przeszła, a posłannictwo zostało przekazane. Myśli Teresy stały się wspólnym dobrem. Zostały wcielone w duchowość naszych czasów, przyczyniły się do jej ukształtowania tak dalece, że już nawet nie wiadomo, co zawdzięczamy Teresie. Teresa pomogła nam zbliżyć się do Pisma Świętego może o wiele skuteczniej niż inni, bo mówiła z prostotą, tak przejrzyście, że wszyscy ją rozumieli. Wyleczyła nas z jansenizmu, przywracając pełnię praw Bogu miłości. Pogłębiła naszą świadomość przynależności do Kościoła i pokazała, jak wszyscy ludzie, za pomocą właściwych im środków i w zwykłych okolicznościach, mogą stać się doskonałymi chrześcijanami.
Weźmy tylko jeden przykład: piąty rozdział Konstytucji o Kościele Soboru Watykańskiego II, poświęcony powszechnemu wezwaniu do świętości, wiele zawdzięcza Teresie, pomimo że jej imię nie jest tam wymienione, a redaktorzy tekstu może nawet o niej nie myśleli. Wtedy jej wpływ był anonimowy, rozlał się wszędzie. To jak z drożdżami dodanymi do ciasta – po jakimś czasie już nie da się pokazać, czy one są tu, czy tam. Są wszędzie. To „słowo Boga”, jak o Teresie powiedział Pius XI, brzmi, tak że sama święta może zniknąć. – Jest jedną z wielkich postaci Kościoła, jak Franciszek z Asyżu, Bernard, Teresa od Jezusa czy ks. Bosko…
Tymczasem wciąż emanuje z niej tajemnicza siła promieniowania. Wraca się do jej pism, wymienia się ją wśród mistrzów dzisiejszej duchowości. Wciąż jest pociągająca, bo wszystko w niej jest pełne życia, o wszystkim jest głęboko przekonana. Pojęcia, którymi się nieustannie posługuje, m.inn. ojciec, miłość, ubóstwo, miłość braterska, całkowite zawierzenie, nadzieja, są tak uniwersalne, że mogą dotrzeć do każdego. Ludzie prości znajdują u niej to, co im odpowiada, a w przypadku teologów jej doktryna może odegrać rolę „transfuzji krwi” – jak to określił Hans Urs von Balthasar.
Tą niewielką książeczką pragniemy jeszcze raz przypomnieć posłannictwo Teresy. A ściślej mówiąc: jeden z kluczowych wątków jej przesłania. Bo chociaż ta święta ma coś do powiedzenia w wielu innych dziedzinach, to wydaje nam się, że tu utrafiliśmy w sedno jej misji. Teresa mówi nam, że Bóg jest Bogiem Miłosierdzia, i w ten sposób wprowadza nas w samo serce Biblii. Bóg jako Miłość jest wezwaniem do miłości. Jednak odpowiedź człowieka z konieczności jest ograniczona. Dlatego miłość musi rodzić nadzieję. „Bóg, który jest miłością” (J 4, 7), jest również „Bogiem nadziei” (Rz 15, 13), a swoje dary składa w nasze puste ręce.
Prawdę mówiąc, życie Teresy to przygoda „szarego człowieka”, to dzieje pierwszego z brzegu chrześcijanina. Chrześcijanin, który miłuje z mniejszym czy większym entuzjazmem, musi zdobyć miłość własnym wysiłkiem – przejść przez oczyszczające poczucie własnej nieudolności, a wreszcie dojść do całkowitego zawierzenia Ojcu, który „jest w nas sprawcą i chcenia, i działania zgodnie z Jego wolą” (Flp 2, 13).

„Wydaje się, że najwyższy sposób istnienia musi mieć za warunek zatracenie swojego «ja» nie przez słabość, gdyż wówczas utkwilibyśmy w patologii, ale przez świadome wyzbywanie się siebie i stawanie się pustym. Nasze aktywne «ja» rządzi sobą i światem, ale nie jest zdolne wstąpić wyżej, bo do tego trzeba stać się pustym, jak twierdzą […] chrześcijańscy mistycy” (Han Fortmann, Oosterse Renaissance).

Niderlandzka psychiatra Anna A. Terruwe chętnie mówi o kobiecie jako o „strażniczce otwartego sposobu istnienia”. W kobiecie kontemplatywnej, jak Teresa, to otwarcie musi być niemal nieograniczone. Toteż Terruwe w konkluzji jednej ze swych prac skierowuje uwagę na ten dar Boga dla naszych czasów, jakim jest Teresa, ponieważ jej doktryna o ufności i zawierzeniu może dopomóc wielu ludziom. Ufać, mieć nadzieję to otworzyć się na przyszłość.

„Obietnice Boże nie ciągną się na szarym końcu rzeczywistości, ale niosą pochodnie, idąc na czele” (Moltmann).

W ostatnich latach dużo pisano o nadziei. Podkreślano mocno sposób, w jaki chrześcijaństwo jest istotowo zwrócone ku przyszłości, jak powinno otworzyć się na świat i odgrywać rolę krytyczną w społeczeństwie. Przez to został uwypuklony aspekt społeczny i wspólnotowy. Otóż to skromne opracowanie zajmuje się funkcją „uświęcającą” nadziei, taką, jaką widzimy u Teresy z Lisieux. Czy chodzi o to, by potem powrócić do naszych spraw osobistych? Nie sądzimy. Historia, którą tu opisujemy, nie jest przywilejem poszczególnej istoty ani jakiejś elity. Kto się zdobędzie na takie poświęcenie, może doświadczyć wtargnięcia Boga w swoje życie. Posłannictwo Teresy jest tak rozległe, jak świat, i przeznaczone, by znaleźć oddźwięk w każdym.
Zresztą droga Teresy może dopomóc światu jeszcze pod innym względem, gdyż świętość mogłaby się stać niezrównaną siłą przeobrażenia społeczeństwa. Święci wprowadzają rewolucję miłości, poczynając od najbliższego otoczenia. Są oni solą ziemi, światłem na górze postawionym (Mt 5, 13–16). Rzeka świętości przekształciłaby świat dużo głębiej niż fale przemocy. Nasz świat pogrążony w technice bez wątpienia jeszcze bardziej potrzebuje życia duszy. Ziemia bez Boga nie jest ziemią. Dobry Bóg nie potrzebuje usprawiedliwiać się wobec człowieka, gdy od czasu do czasu, w tajemnym ukryciu, przysposobi do mocnej miłości kogoś takiego jak Teresa. Jej płomień staje się światłem i żarem dla świata.
Pewien sposób przedstawiania Teresy i mówienia o niej wyrobił w przeszłości mniemanie, że doktryna Teresy zawiera w sobie coś infantylnego i pozostaje poza rzeczywistością. Mimo iż takie uprzedzenia utrzymują się uporczywie, dziś wszędzie uznaje się wielką dojrzałość duchową tej młodej świętej.
Trudniejszy do zaakceptowania dla niektórych jest styl Teresy i jej słownictwo. Zważmy, że jest córką swojej epoki, jak my naszej. Może zaistnieć potrzeba przezwyciężenia oporów wobec jej stylu i symboliki, ale pod tą warstwą zawsze można znaleźć soczysty owoc. (A może jej „styl kwiecisty” stanie się znów aktualny?).
Pewna znajoma filozof Edyty Stein napisała do niej kiedyś, że nie lubi stylu Teresy. Edyta odpowiedziała:

„Zdumiało mnie to, co Siostra pisze o małej świętej Teresie. Dopiero teraz zobaczyłam, że te sprawy można widzieć od takiej strony. Ja osobiście odniosłam wrażenie, że tutaj życie ludzkie aż do końca zostało przekształcone przez miłość Bożą. Nie znam nad to nic większego i chciałabym z tego tyle, ile tylko można, zaczerpnąć dla mego własnego życia i dla życia wszystkich, którzy są mi bliscy”.

Perspektywy zarysowane w tej książeczce nie zawsze mogą być szczegółowo rozwinięte. Toteż pozwalam sobie odesłać czytelnika do mego obszerniejszego studium pt. Dynamique de la confiance. Genèse et structure de la „voi d’enfance spirituelle” chez sainte Thérèse de Lisieux. Główne tezy tego studium przedstawiamy w niniejszej pozycji na nowo, choć w innej formie. Mamy nadzieję, że niejeden szukający Boga znajdzie tutaj pewne światło na swojej drodze i, choć się nie znamy, staniemy się przyjaciółmi.